Rusiyede cumhuriyet ilânı

Millet. – 1917. – № 58. – Sentâbr 6.

Bugün idarehanemize kelen hususiy telegraf haberleri sentâbr 1-de hükümet-i muvaqqata başına Kerenskiy, Tereşenko, Verhovskiy, Vederevskiy ve Nikitinden murekkeb bir derektoriya nasıb olundığını ve yaqında Dumanıñ dağıdıldığına dair hükümet-i muvaqqata tarafından bir ferman neşir olunacağı haberini bize tebliğ itdi. Bu haber hükümet-i muvaqqatanıñ Kornilov asılından soñra, kendi hüsımlarını hüsn niyet ve namus-i siyasiyesine itimad itmeyerek, memleketin taliyini yalıñız kendi vesayeti eline aldığını ve hayır ile şirk mübarezesinde bundan böyle müsaadekârlıq prensibini tatbiq olunmayacağını fikirine keldigini köstermekdedir. Aynı zamanda bu qarar hükümet-i muvaqqatanıñ uçreditelnoye sobraniyeye aid salâhiyet qısmen kendi üzerine alması hesabıle soñ derece qatiy ve cessürane bir adımdır. Lâkin, altı aydan beri keçirdigimiz hayat-ı inqilâbiye içinde yelkensiz ve hareketsiz bir halda keyf ve tesadüf havasına tabi olan hükümet gemisini deñizin zahirde sakin körinen sathiy alnında gizlenen müdhiş qayalara çarpdırmayaraq, doğrı ve emin bir yola sevq itmek ve hayat-ı hükümetde soñ zamanlarda müşahede olunan iradesizlige artıq bir hatime çekmek için yekâne bir çare varsa, o da ancaq bu yuqarıda beyan olunan tedbirdir. Bu küne qadar hükümet-i muvaqqata üzerine icra olunan bütün hücümların istinad itdikleri başlıca noqta-i hükümetin izhar itmekde oldığı irade zayıfligi idi. Sağlar ve oñıñda ötesinde bulunan irtica unsurları bundan istifade ile hükümeti sahil selâmete çıqarmaq için qaviy bir irade-i urfiye ihtiyac oldığını iddiaya ve hatta soñ Kornilov isyanı ile bu iddialarını mevqi file tatbiqa bile qalqışdılar. Lâkin Kornilov isyannıñ virdigi neticeler, Rusiyeniñ bu kibi davalarle tedaviy olunmaq devrini keçirdigini pek açıq suretde isbat itdi. Soñ Kornilov isyanı ise hükümet-i muvaqqatayı bugüne qadar sallandığı şübhe ve tereddüd halından çıqararaq, haqiqat hala ciddiy suretde közini açmasını mücib olmışdır. İrtica ve monarhiya tarafdarlarınıñ halâ başlığa keldikleri çarlıq hülyalarına artıq bu suretle qatiy bir hatime çekilmiş oluyur. Hükümet-i muvaqqatanıñ ittihaz itdigi bu tedbir artıq dahiliy işlerimiziñ sağlam ve qatiy bir çığıra kirdigini kösteriyur. Rusiyeniñ tarihiy ve ananeviy hayatını eyi bilen bir kimse hükümet-i muvaqqatanıñ bu qarar ve qatiyetini taqdir itmekden başqa bir şey diyemez. Çünki Rusiye hayatınıñ tarihiy ve ananeviy bir taqım hususatı icabından olaraq, memleketimiz dahilinde yaşayabilecek bir idare varsa, o da ya tamamıle müstebidane bir çarlıq idaresi ve yahud keniş bir cumhüriyetdir. Rusiye için tatbiqiy qabil orta bir idare mevcud degildir. Çünki Rusiye İngiltere degildir. Çarlıq idaresiniñ de artıq tefessüh itdigi ve bugünki ihtiyacatı, bugünki vüsatı ile qoca bir cemiyetin idaresine muqatedir olmadığı bugün memleketimizin bulundığını hal-ı harabı ile bedahet derecesinde isbat olunmışdır. Eger Kornilov isyanı kendi maqsadına muvaffaq olaraq, eski idare yeñiden tesis itmiş olaydı, kendi devam-i mevcüdiyeti için lâzim olan quveti kendi kendisinde bulamayan monarhizm idaresi bilmecburiye Almaniya istinad idecek idi. Zan idersem, bu noqtayı her kesden ziyade añlayan müttefiqlarımız hükümet-i muvaqqata tarafından soñ qararın qabul olunmasında kendi taraflarından bir hayli telqinat icra itmiş olmalıdır.

Memleketin idaresi için beş kişiden murekkeb olmaq üzere bir direktoriya teşkil olundığı meselesine kelince, direktoriya heyetini teşkil iden şahısların sima-yı siyasiyeleriniñ hangi sığar için ne derece sevimli oldığını tayin itmeye qalqışmayaraq, yalıñız direktoriya erkânı arasında bizce büyük adem-i tecanüs körildigini ve bugün demokratiyanıñ diktatorlığını talab iderek, yükselen sözlerin direktoriya heyetine qarşı ne kibi sözlerle hitab idecegini kendi başımıza tayin itmeye kirişmeyerek, bunı bir qaç künden her sınıfın kendi ağızından daha şiddetli olaraq işitmek için yarına intizar idiyurız. Fransa inqilâbı zamanında ilk defa nümunesi körilen direktoriya idaresi kendi zamanında körilen hariciy parlaq muvaqqiyetler ile beraber dahilen büyük bir tezad ihtilâf ve hatta müstebidane bir usul yaşatmış oldığından bugün idare-i hükümet için qurılan direktoriya heyetiniñ de dahiliy idarede aynı çehreyi arz itmesini temenni idiyurız.