Bugün idarehanemize
kelen hususiy telegraf haberleri sentâbr 1-de hükümet-i muvaqqata
başına Kerenskiy, Tereşenko, Verhovskiy, Vederevskiy ve Nikitinden
murekkeb bir derektoriya nasıb olundığını ve yaqında Dumanıñ
dağıdıldığına dair hükümet-i muvaqqata tarafından bir ferman
neşir olunacağı haberini bize tebliğ itdi. Bu haber hükümet-i
muvaqqatanıñ Kornilov asılından soñra, kendi hüsımlarını
hüsn niyet ve namus-i siyasiyesine itimad itmeyerek, memleketin
taliyini yalıñız kendi vesayeti eline aldığını ve hayır ile
şirk mübarezesinde bundan böyle müsaadekârlıq prensibini tatbiq
olunmayacağını fikirine keldigini köstermekdedir. Aynı zamanda
bu qarar hükümet-i muvaqqatanıñ uçreditelnoye sobraniyeye aid
salâhiyet qısmen kendi üzerine alması hesabıle soñ derece qatiy
ve cessürane bir adımdır. Lâkin, altı aydan beri keçirdigimiz
hayat-ı inqilâbiye içinde yelkensiz ve hareketsiz bir halda keyf
ve tesadüf havasına tabi olan hükümet gemisini deñizin zahirde
sakin körinen sathiy alnında gizlenen müdhiş qayalara
çarpdırmayaraq, doğrı ve emin bir yola sevq itmek ve hayat-ı
hükümetde soñ zamanlarda müşahede olunan iradesizlige artıq bir
hatime çekmek için yekâne bir çare varsa, o da ancaq bu yuqarıda
beyan olunan tedbirdir. Bu küne qadar hükümet-i muvaqqata üzerine
icra olunan bütün hücümların istinad itdikleri başlıca noqta-i
hükümetin izhar itmekde oldığı irade zayıfligi idi. Sağlar ve
oñıñda ötesinde bulunan irtica unsurları bundan istifade ile
hükümeti sahil selâmete çıqarmaq için qaviy bir irade-i urfiye
ihtiyac oldığını iddiaya ve hatta soñ Kornilov isyanı ile bu
iddialarını mevqi file tatbiqa bile qalqışdılar. Lâkin Kornilov
isyannıñ virdigi neticeler, Rusiyeniñ bu kibi davalarle tedaviy
olunmaq devrini keçirdigini pek açıq suretde isbat itdi. Soñ
Kornilov isyanı ise hükümet-i muvaqqatayı bugüne qadar
sallandığı şübhe ve tereddüd halından çıqararaq, haqiqat
hala ciddiy suretde közini açmasını mücib olmışdır. İrtica
ve monarhiya tarafdarlarınıñ halâ başlığa keldikleri çarlıq
hülyalarına artıq bu suretle qatiy bir hatime çekilmiş oluyur.
Hükümet-i muvaqqatanıñ ittihaz itdigi bu tedbir artıq dahiliy
işlerimiziñ sağlam ve qatiy bir çığıra kirdigini kösteriyur.
Rusiyeniñ tarihiy ve ananeviy hayatını eyi bilen bir kimse
hükümet-i muvaqqatanıñ bu qarar ve qatiyetini taqdir itmekden
başqa bir şey diyemez. Çünki Rusiye hayatınıñ tarihiy ve
ananeviy bir taqım hususatı icabından olaraq, memleketimiz
dahilinde yaşayabilecek bir idare varsa, o da ya tamamıle
müstebidane bir çarlıq idaresi ve yahud keniş bir cumhüriyetdir.
Rusiye için tatbiqiy qabil orta bir idare mevcud degildir. Çünki
Rusiye İngiltere degildir. Çarlıq idaresiniñ de artıq tefessüh
itdigi ve bugünki ihtiyacatı, bugünki vüsatı ile qoca bir
cemiyetin idaresine muqatedir olmadığı bugün memleketimizin
bulundığını hal-ı harabı ile bedahet derecesinde isbat
olunmışdır. Eger Kornilov isyanı kendi maqsadına muvaffaq
olaraq, eski idare yeñiden tesis itmiş olaydı, kendi devam-i
mevcüdiyeti için lâzim olan quveti kendi kendisinde bulamayan
monarhizm idaresi bilmecburiye Almaniya istinad idecek idi. Zan
idersem, bu noqtayı her kesden ziyade añlayan müttefiqlarımız
hükümet-i muvaqqata tarafından soñ qararın qabul olunmasında
kendi taraflarından bir hayli telqinat icra itmiş olmalıdır.
Memleketin idaresi için beş
kişiden murekkeb olmaq üzere bir direktoriya teşkil olundığı
meselesine kelince, direktoriya heyetini teşkil iden şahısların
sima-yı siyasiyeleriniñ hangi sığar için ne derece sevimli
oldığını tayin itmeye qalqışmayaraq, yalıñız direktoriya
erkânı arasında bizce büyük adem-i tecanüs körildigini ve
bugün demokratiyanıñ diktatorlığını talab iderek, yükselen
sözlerin direktoriya heyetine qarşı ne kibi sözlerle hitab
idecegini kendi başımıza tayin itmeye kirişmeyerek, bunı bir qaç
künden her sınıfın kendi ağızından daha şiddetli olaraq
işitmek için yarına intizar idiyurız. Fransa inqilâbı zamanında
ilk defa nümunesi körilen direktoriya idaresi kendi zamanında
körilen hariciy parlaq muvaqqiyetler ile beraber dahilen büyük bir
tezad ihtilâf ve hatta müstebidane bir usul yaşatmış oldığından
bugün idare-i hükümet için qurılan direktoriya heyetiniñ de
dahiliy idarede aynı çehreyi arz itmesini temenni idiyurız.
